“ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-мәдени кеңістігін трансформациялаудағы көпестердің рөлі” ғылыми жобасы

Іске асыру мерзімі: 2022 жыл, қазан – 2024ж.

Жетекші Т. ғ. к., академиялық профессор Л. К. Мұқатаева

Ғылыми жобаның мақсаты XIX ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы саудагерлердің жан-жақты қызметін, оның елдің экономикалық, қоғамдық-саяси және мәдени өміріне қатысу бағыттары мен нысандарын, оның әлеуметтік-мәдени өзін-өзі жүзеге асырудың жолдары мен мағыналарын кешенді талдау болып табылады.

Міндеттері: мәселенің теориялық-әдіснамалық және тарихнамалық базасына тұжырымдамалық талдау жасау; Қазақстан көпестері, оның ішінде қазақ көпестері қызметінің құрамын, мәртебесін, негізгі бағыттарын сипаттау; көпестердің меценаттық қызметін және оның мәдениетті, өнерді, білім беруді, ғылымды және т. б. дамытудағы рөлін ашу. Виртуалды қайта құру технологиясын қолдану негізінде мәдени кеңістіктер брендингінің ерекшеліктері бойынша тарихи-мәдени мұра объектілерін сақтау бойынша ұсыныстар әзірлеу.

Жобаның нәтижелері жаһандану жағдайында азаматтың дүниетанымдық-құндылық қағидаттарының маңызды факторы ретінде тарихи сананың дамуына ықпал етеді. Тарихи тақырыптарға, мәдени мұраға жүгіну ұлттық кодты нығайтуды және бірегейлікті сақтауды қамтамасыз етеді.

Күтілетін нәтижелер:

Жобада қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес келесідей нәтижелер :

— тақырыптың теориялық, әдіснамалық және тарихнамалық аспектілеріне талдау жүргізіліп, жүйелендірілетін болады, Қазақстанда капиталистік қатынастардың қалыптасу кезеңінде саудагерлердің даму эволюциясы қадағаланатын болады;

—Қазақстан көпестерінің құрамына, мәртебесіне, қызметінің негізгі бағыттарына сипаттама берілді, көпестердің қызметі тұтастай және оның ең көрнекті өкілдерінің мысалында зерттелді, қазақ көпестерінің қызметі және қазақ көпестерінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері жеке қаралды;

— көпестердің меценаттық қызметі және оның мәдениетті, өнерді, білім беруді, ғылымды және т. б. дамытудағы рөлі сипатталатын болады. Виртуалды қайта құру технологиясын қолдану негізінде тарихи ғимараттардың 3D-модельдері құрылып, тарихи-мәдени мұра объектілерін сақтау бойынша ұсыныстар әзірленетін болады;

—әлеуметтік медиа – БАҚ, әлеуметтік желілер және мамандандырылған веб-сайттар арқылы зерттеу нәтижелерін жариялау (“м.с. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ Университеті”АҚ ресми сайты).

3D — үлгі:

Көпес Ғабдулвалиевтің тұрғын үйі

1909 жылы сәулетші Зенков көпес Исхак Ғабдулвалиевтің тапсырысы бойынша салған. Верный қаласында Габдулвалиевтер отбасы Училищная, Сергиопольская, Гостинодворская, Таранчинская және басқаларында орналасқан үйлер мен қоймаларға иелік етті. Осындай ғимараттардың бірі “И. Ғабдулвалиев ұлдарымен” сауда үйі болды.

Революциядан кейін тұрғын үй ұлттандырылып, Қазақ АССР астанасы Қызылордан Алматыға көшіріліп, ғимаратта халық Қаржы комиссариаты орналасқан.

Верный қаласының ХХ ғасырдың басындағы сәулет ескерткіші “модерн” стилінде салынған. Бұл жоспарда тікбұрышты екі қабатты ғимарат. Негізгі осьтер күмбездер мен парапет қабырғаларының орналасуымен анықталады. Қасбеттер айқын көлденең және тік бөліктерге ие. Тікбұрышты пішінді терезелер сөрелері бар профильді сылақ тақтайшаларымен қоршалған. Профильді карниз, қисық сызықты парапет қабырғалары және шарлармен жабылған парапет бағаналары ағаш, оюланған өсімдік ою-өрнектерімен қаныққан.

10 қараша 2010 жыл Алматы қаласының жергілікті маңызы бар тарихи және мәдениет ескерткіштерінің жаңа мемлекеттік тізімі бекітілді, онымен бір мезгілде осы мәселе бойынша барлық алдыңғы шешімдердің күші жойылды деп танылды. Бұл қаулыда көпес Ғабдулвалиевтің тұрғын үйіне жергілікті маңызы бар ескерткіш мәртебесі сақталды. Күзет аймақтарының шекаралары 2014 жылы бекітілді.

Бір кездері аяқ киім фабрикасының шеберханасы болған. Бүгінде көпестер Ғабдулвалиевтердің тарихи үйінде тамақтану орны орналасқан. Ғимарат Алматы қаласы, Төлебаев көшесі, 38 мекенжайы бойынша орналасқан.

ХХ ғасырдың басында

Ғимараттың заманауи көрінісі