Қазақстандағы педагогикалық білім беру саласындағы зерттеу әлеуетін дамыту

Жоба атауы:  Қазақстандағы педагогикалық білім беру саласындағы зерттеу әлеуетін дамыту

ЖЫЛДАР: 2023-2025

ДЕМЕУШІ: Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі, Грант № АР19576588

ҒЫЛЫМ САЛАСЫ: педагогикалық білім беру, зерттеу педагогикасы, зерттеу әлеуетін дамыту, зерттеу әдістері, жоғары білім

МӘСЕЛЕНІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ: Бұл жоба Қазақстандағы мұғалімдерді даярлау жүйесіндегі зерттеу әлеуетін дамыту мәселесін қарастырады. Соңғы онжылдықта үкімет зерттеуге негізделген оқытуды орта білім беру бағдарламасын жаңғыртудың бір тәсілі ретінде насихаттап келеді (2016–2019 жылдарға арналған Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, 2021 жылғы «Білімді ұлт» сапалы білім беру ұлттық жобасы). Осыған байланысты зерттеу әлеуетін дамыту мұғалімдерді даярлаудың басым бағыттарының біріне айналды. Алайда Қазақстанның жоғары білім беру жүйесінде зерттеу мәдениетінің жеткілікті деңгейде қалыптаспауына байланысты, мұғалімдерді даярлау бағдарламаларындағы зерттеу әдіснамасын оқыту сапасына және болашақ мұғалімдердің оқыту мен зерттеуді ұштастыру қабілетіне қатысты алаңдаушылық туындап отыр.

ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТЫ: Бұл мақалада Қазақстандағы зерттеуге бағытталған мұғалімдерді даярлау мәселесінің ғылыми әдебиеттер мен саяси құжаттарда қалай көрініс тапқаны талданады. Бағдарламаларды жаңарту және білімге негізделген экономикаға көшу үдерістерінің ықпалымен Қазақстанның мұғалімдерді даярлау жүйесін жаңғырту жеке, ұйымдық және жүйелік деңгейлерде зерттеу әлеуетін дамытуды басым бағыт ретінде қарастырады. Он бес ғылыми мақала мен алты саяси құжатқа жүргізілген тақырыптық талдау негізінде зерттеу зерттеуге бағытталған мұғалімдерді даярлаудың мәні мен негіздемесін, оны іске асыру тәсілдерін, мұғалімдердің зерттеу құзыреттерін айқындайтын негізгі тақырыптарды, сондай-ақ дайындық деңгейі, кедергілер және даму стратегиялары мәселелерін сипаттайды.

НӘТИЖЕЛЕР:

Мақалалар:

1. Sarsenbayeva, A., Mukhamejanovа, D., Kuchumova, G., & Zhaksybay, M. (2024). Research-oriented teacher education in Kazakhstan: Policy documents and literature analysis. Bulletin of Abai KAZNPU. Series of Pedagogical Sciences, 83(3), 5 – 14. https://bulletin-pedagogy.kaznpu.kz/index.php/ped/article/view/3197/919
2. Аннотация: Бұл мақалада Қазақстандағы зерттеуге бағытталған мұғалімдерді даярлау мәселесінің ғылыми әдебиеттер мен саяси құжаттарда қалай көрініс тапқаны талданады. Бағдарламаларды жаңарту және білімге негізделген экономикаға көшу үдерістерінің ықпалымен Қазақстанның мұғалімдерді даярлау жүйесін жаңғырту жеке, ұйымдық және жүйелік деңгейлерде зерттеу әлеуетін дамытуды басым бағыт ретінде қарастырады. Он бес ғылыми мақала мен алты саяси құжатқа жүргізілген тақырыптық талдау негізінде зерттеу зерттеуге бағытталған мұғалімдерді даярлаудың мәні мен негіздемесін, оны іске асыру тәсілдерін, мұғалімдердің зерттеу құзыреттерін айқындайтын негізгі тақырыптарды, сондай-ақ дайындық деңгейі, кедергілер және даму стратегиялары мәселелерін сипаттайды.

1. Kuchumova, G., Sarsenbayeva, A., Mukhamejanovа, D. (2025). Research-based teacher education in Kazakhstan: Goals, practices and challenges. Bulletin of Kazakh Ablaikhan University of International Relations and World Languages. Series of Pedagogical sciences, 76(1), 126-150. https://bulletin-pedagogical.ablaikhan.kz/index.php/j1/article/view/1559
2. Аннотация: Бұл зерттеу мұғалімдердің зерттеу құзыреттерін дамытуға басымдық беретін үздіксіз білім беру реформалары аясында Қазақстанда зерттеуге негізделген мұғалімдерді даярлаудың қалай әзірленіп, жүзеге асырылатынын қарастырады. Құжаттарды талдау және төрт университеттің он екі академиялық менеджерімен жүргізілген сұхбаттар нәтижесінде факультеттер арасында пән нәтижелерінің айырмашылықтары анықталды: педагогикалық бөлімдер рефлексияға және тәжірибеге бағытталған зерттеулерге назар аударса, жаратылыстану бөлімдері пәнге тән зерттеу дағдыларына басымдық береді. Негізгі қиындықтар мұғалімдерді даярлайтын оқытушылардың зерттеу әлеуетінің шектеулігі, студенттердің мотивациясының төмендігі, академиялық дербестіктің шектелуі және зерттеуге негізделген білім беруді түсінудегі бірізділіктің болмауы болып табылады. Зерттеу нәтижелері Қазақстандағы мұғалімдерді даярлау жүйесін жаңғыртуға бағытталған саясат пен институционалдық бастамаларды қолдауға арналған түсініктер береді.

1. Mukhamejanova, D., Zhaksybay, M., & Kuchumova, G. (2025). Research-based teacher education in Kazakhstan: student perspectives on educational research methods courses. Journal of Education for Teaching, 51(3), 581–595. https://doi.org/10.1080/02607476.2025.2503008
2. Аннотация: Бұл зерттеу Қазақстандағы зерттеуге негізделген мұғалімдерді даярлауды төрт ірі университеттің 450 бакалавр студенттері қатысқан сапалық көптік кейс-стади зерттеу (multiple case-study) арқылы қарастырады. Зерттеу студенттердің білім беру зерттеуіне, пәндердің ұйымдастырылуына және зерттеудің олардың болашақ кәсіби қызметіне қатысты өзектілігіне деген көзқарастарын талдайды. Нәтижелер көрсеткендей, көптеген студенттер білім беру зерттеуін толық түсінуде қиындықтарға тап болғанымен, міндетті пәндерде зерттеу тәжірибесі бар оқытушылардан дәріс алғандар зерттеуді ізденіс үдерісі ретінде жақсырақ түсінеді. Healey мен Jenkins үлгісі мен Reis-Jorge тұжырымдамалық негізін қолдана отырып, зерттеу Қазақстандағы зерттеуге негізделген мұғалімдерді даярлаудың қиындықтары мен мүмкіндіктеріне қатысты түсініктер ұсынады және болашақ зерттеулер мен пәндерді әзірлеуге бағыт-бағдар беретін тұжырымдамалық негізді жетілдіру жолдарын ұсынады.

1. Kuchumova, G., & Mukhamejanova, D. (2025). Challenges in developing research-based teacher education in Kazakhstan. Education Sciences, 15(10), 1339. https://doi.org/10.3390/educsci15101339
2. Аннотация: Бұл зерттеу Қазақстанда зерттеуге негізделген мұғалімдерді даярлаудың жүзеге асырылуын қарастырады, мұнда рефлексияға және ізденіске бейім мұғалімдерді қалыптастыру мақсатында болашақ мұғалімдерді зерттеу ісіне оқытуға баса назар аударылуда. Сапалық көптік кейс-стади зерттеу (multiple case-study) дизайны негізінде төрт педагогикалық жоғары оқу орнындағы 45 академиялық және әкімшілік қызметкермен жүргізілген сұхбаттар зерттеуге негізделген білім беруді тиімді іске асыруға семантикалық, материалдық және әлеуметтік өлшемдер бойынша бірқатар кедергілердің тосқауыл болып отырғанын көрсетті. Әлеуметтік тәжірибе теориясына сүйене отырып, зерттеу зерттеуге негізделген мұғалімдерді даярлауға көшу шынайы түрде жүзеге асуы үшін қолданыстағы институционалдық құрылымдарды жүйелі түрде қайта қарауды қажет ететінін анықтайды.

Басқа жарияланымдар:

1. Жоба мета-талдауы. Info
2. Саясаттық жазба “Research Capacity Development in Teacher Education in Kazakhstan”
3. Монография: Kuchumova, G., Mukhamejanova, D., Sarsenbayeva, A. (2025). Development of research capacity in teacher education in Kazakhstan: Challenges and prospects.
4. Аннотация: Монографияда Қазақстандағы мұғалімдерді даярлау жүйесінде зерттеуге негізделген оқытудың қалай жүзеге асырылатыны қарастырылады. Онда мұғалімдерді даярлау үдерісіндегі зерттеудің мәнін оқытушылардың қалай түсінетіні, зерттеу әдіснамасы пәндерінің ұйымдастырылуы, зерттеу мүмкіндіктері мен осы үдерісте кездесетін қиындықтар талданады. Қазақстандағы мұғалімдерді даярлауды жаңаша пайымдауға бағытталған бұл еңбек мұғалімдерді даярлау жүйесін жаңғыртуға қызығушылық танытқан зерттеушілерге, оқытушыларға және саясат жасаушыларға арналған пайдалы ресурс болып табылады.

Конференциялар:

1. 1^st Central Asia Higher Education Conference. Презентация: Mitigating Challenges in Designing and Running Research Methods (RM) Courses. Presenters: Sarsenbayeva A. & Zhaksybay M. Ақпан 01 – 02, 2024, KIMEP University. Info 
2. The Asian Conference on Education & International Development (ACEID2025).
3. Презентация 1: Towards research-based teacher education in Kazakhstan: Insights from Teacher Education Providers. Presenters: Kuchumova G. Сәуір 24-29, 2025. The International Academic Forum (IAFOR), Токио, Жапония. Certificate. Conference material
4. Презентация 2: Student Perspectives on Research-based Teacher Education in Kazakhstan. Presenter: Mukhamejanova D. Сәуір 24-29, 2025. The International Academic Forum (IAFOR), Токио, Жапония. Certificate.